Wspólność ustawowa majątkowa małżeńska — co to jest i kiedy ustaje?
Majątek wspólny
Wspólność ustawowa małżeńska jest ściśle związana z małżeństwem – stanowi współwłasność łączną (art. 196 § 1 k.c.). Ustrój wspólności ustawowej nie jest przymusowy. Na podstawie art. 47 § 1 k.r.o. małżonkowie mogą przez umowę majątkową małżeńską, zawartą w formie aktu notarialnego, wspólność tę rozszerzyć, ograniczyć ją albo ustanowić rozdzielność majątkową lub też przyjąć rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (art. 51² k.r.o).
W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku dorobkowego ani w drodze umowy, ani przez sąd. Co do zasadny nie jest możliwe zbywanie prawa do majątku wspólnego na rzecz drugiego małżonka, jako prowadzące w istocie do zniesienia wspólności ustawowej. W myśl art. 31 § 1 k.r.o.: „Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny)".
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. O zaliczeniu danego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego decyduje moment jego definitywnego nabycia przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w czasie trwania wspólności ustawowej, a nie złożenie przez nich oświadczenia, że nabywany przedmiot wchodzi do w skład określonej masy majątkowej.
Sąd może przyjąć, że konkretny przedmiot wchodzi w skład majątku wspólnego, jeśli nawet małżonkowie zgodnie twierdzą, że stanowi on majątek osobisty jednego z nich, czy odwrotnie. Np. małżonek oświadczy w umowie zawieranej w formie aktu notarialnego, że nabywa nieruchomość z majątku osobistego, a faktycznie pozostaje w ustroju wspólności ustawowej i nabywa z majątku wspólnego. Notariusz powinien pouczyć małżonka, że jego oświadczenie nie ma znaczenia prawnego. Sąd dokona wpisu prawa własności na rzecz tego małżonka jako wyłącznego właściciela. Nie oznacza to jednak, że ta nieruchomość stanowi majątek osobisty tego małżonka. Wpis do księgi wieczystej ma bowiem tylko charakter deklaratoryjny.
Zatem, jeżeli do księgi wieczystej wpisany jest jeden małżonek, a nieruchomość należy do majątku wspólnego, drugi małżonek może wytoczyć przeciwko drugiemu małżonkowi wpisanemu do księgi wieczystej powództwo na podstawie art. 10 u.k.w.h. To samo dotyczy nabywania z majątku wspólnego własności pojazdu przez jednego z małżonków.
Według dominującego poglądu pojęcie majątku rozumiane jest wąsko, jako zbiór aktywów, a więc przede wszystkim względne i bezwzględne prawa majątkowe.
Składniki majątku wspólnego (dorobkowego) - skład majątku wspólnego
Majątek wspólny małżonków został określony w § 2 art. 31 k.r.o. Katalog przedmiotów majątkowych zawarty w tym artykule ma charakter przykładowy. Świadczy o tym zwrot "w szczególności", ale przede wszystkim konstrukcja prawna przyjęta w art. 31 § 1 i art. 33 k.r.o, która nakazuje zaliczać do majątku wspólnego wszystkie przedmioty majątkowe, o ile zostały nabyte w czasie trwania wspólności i nie zostały włączone na mocy art. 33 k.r.o. do majątku osobistego.
Do majątku wspólnego małżonków wchodzą m.in.:
1) dochody małżonków nabywane w czasie trwania małżeństwa pochodzące z:
a) działalności zarobkowej każdego z małżonków, w tym wynagrodzenie za pracę. W orzecznictwie przyjmuje się, że oprócz wynagrodzenia za pracę, do majątku wspólnego małżonków wchodzą różnego rodzaju świadczenia otrzymywane przez pracownika, takie jak regulaminowe nagrody i premie, diety, ryczałty, świadczenia z tytułu czasowej niezdolności do pracy, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop, odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, odprawy rentowe i emerytalne. Pod pojęciem działalności zarobkowej rozumie się nie tylko zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 k.p.), ale również dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, takiej jak działalność wykonywana na podstawie umów zlecenia, o dzieło, o świadczenie usług, działalność gospodarcza albo działalność zawodowa,
b) majątku wspólnego oraz osobistego małżonków. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że do majątku wspólnego należą dochody z majątków osobistych w węższym ujęciu, mianowicie pożytki z tych majątków w rozumieniu art. 53 i 54 k.c. Dochody z majątku osobistego w postaci pożytków naturalnych z rzeczy wchodzą w skład majątku wspólnego z chwilą ich odłączenia, z tą bowiem chwilą stają się odrębnymi od tej rzeczy przedmiotami własności. Np. dochód z najmu lokalu stanowiącego majątek osobisty jednego z małżonków,
2) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
3) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a SysUbSpołU;
4) środki zgromadzone na koncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz.Urz. UE L 198z 25.07.2019, str. 1) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 7lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz.U. poz.1843) każdego z małżonków.
Ustanie wspólności majątkowej
Istniejący między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy ustaje wraz z ustaniem małżeństwa, a to wraz ze śmiercią jednego z małżonków, orzeczenia przez sąd rozwodu lub unieważnienia małżeństwa. Ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej następuje także na skutek orzeczenia przez sąd separacji, czy też ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, a także poprzez zawarcie przez małżonków umowy znoszącej wspólność, a wprowadzającej rozdzielność majątkową, ustanowienia przez sąd, z ważnych powodów, na żądanie jednego z małżonków, w miejsce wspólności majątkowej – pełnej rozdzielności.
Jeśli potrzebujesz wsparcia prawnego z zakresu ustroju wspólności majątkowej, zapraszamy do kontaktu z adwokatem ds. prawa rodzinnego w Gliwicach!
Opracowane na podstawie:
1. K. Osajda (red. serii), M. Domański, J. Słyk (red. tomu), Kodeks rodzinny i
opiekuńczy. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2024
2. H. Ciepła, M. Pytlewska, Podział majątku z wspólnego rozliczeniem praw
spółkowych i kredytów frankowych. Warszawa 2022.